Dhulgariir weyn ayaa ku dhuftay bartamaha dalka Chile, waxaana ku dhintay ugu yaraan 122 qof, sida uu sheegay madaxweynaha la doortay ee dalkaasi.
Dhulgariirkan oo cabirkiisu ahaa 8.8 ayaa ku dhuftay saacadu markay ahayd 0634 GMT, qiyaastii 115km (70 miles) waqooyi bari ee magaalada Concepcion iyo 325km koonfur-galbeed ee caasimada Santiago.
Madaxweyne Michelle Bachelet ayaa ku dhawaaqday “xaalad masiibo ah” meelaha ay dhibaatadu saameysey waxayna codsatay in la dejiyo.
Tsumami ka dhashay dhulgariirka ayaa digniino ka dhaliyay wadamada Baasifiga ee Japan ilaa New Zealand.
Sirens ayaa uga digay dadka inay u guuraan dhul sare oo ku yaal Faransiiska Polynesia iyo Hawaii.
Dhulgariirku waa kii ugu weynaa ee ku dhuftey Chile muddo 50 sano ah.
Santiago ayaa sidoo kale ka mid ah meelaha uu burburka ba'an ka soo gaaray. Ugu yaraan 13 qof ayaa lagu dilay halkaasi. Tiro dhismayaal ah ayaa dumay. Meesha baabuurta la dhigto oo laba-heer ah ayaa la simay, taas oo burburisay daraasiin baabuur.
Dab ka kacay warshad Kiimikada ah oo ku taalla duleedka caasimadda ayaa sababay in dadka laga daad gureeyo xaafadda.
Tirokoobyada rasmiga ah ayaa sheegay in 34 qof ay ku dhinteen gobolka Maule, iyadoo dhimashada sidoo kale laga soo sheegay gobolka O'Higgins, Biobio, Araucania iyo Valparaiso.
Madaxweynaha la doortay ee Chile Sebastian Pinera, oo xilka la wareegaya bisha soo socota, ayaa tirada guud ee dhimashada ku sheegay 122, isagoo intaa ku daray in laga yaabo inay sare u kacdo.
Telefishinka qaranka ayaa sheegay in uu ku qiyaasay ugu yaraan 150 qof in la dilay.
Gariir kadib
Saraakiisha Chile ayaa sheegay in ilaa hadda, magaalada ugu daran ay u muuqatay inay tahay Parral, oo u dhow xudunta.
Sawirada telefishinka ayaa muujinayay buundada weyn ee Concepcion oo ku duntay webiga Biobio.
Kooxaha samatabbixinta ayaa ku adkeyd in ay gaaraan Concepcion sababtoo ah burbur soo gaaray kaabayaasha, telefishinka qaranka ayaa sheegay.
Dhul-gariirrada AWOODDA badan
Haiti, 12 Jan 2010: Qiyaastii 230,000 oo qof ayaa ku dhintay dhulgariir cabbirkiisu ahaa 7.0 magnitude
Sumatra, Indonesia, 26 Dis 2004: 9.2 magnitude. Waxay kicisay tsunami Aasiya oo dishay ku dhawaad 250,000 oo qof
Alaska, US, 28 March 1964: 9.2 cabbir; 128 qof ayaa ku dhintay. Anchorage si xun ayuu u dhaawacmay
Chile, koonfurta Concepcion, 22 May 1960: 9.5 magnitude. Ilaa 1,655 dhimasho ah. Tsunami ayaa ku dhufatay Hawaii iyo Japan
Kamchatka, NE Russia, 4 Nov 1952: 9.0 magnitude
Madaxweyne Bachelet wuxuu yiri: “Dadku waa inay is dejiyaan. Waxaan sameyneynaa wax walba oo aan awoodno anagoo la kaashanayna dhammaan ciidamada aan haysano.”
Ms Bachelet ayaa sheegtay in "mowjadaha tirada badan" ay saameeyeen kooxda jasiiradda Juan Fernandez, oo soo gaadhay kala bar meel la deggan yahay. Saddex qof ayaa halkaasi lagu la’yahay, sida ay sheegtay warbaahinta gudaha. Labo markab oo gargaar ayaa lagu soo waramayaa in ay ku sii jeedaan.
Burbur soo gaaray gegida dayuuradaha caalamiga ah ee Santiago ayaa xirnaan doona ugu yaraan 72 saacadood, sida ay saraakiishu sheegeen. Duulimaadyada waxaa loo weecinayaa Mendoza ee Argentina.
Mid ka mid ah dadka deggan Chillan, oo 100km u jirta xudunta xuddunta, ayaa u sheegay telefiishanka Chile in gariirku uu socday muddo laba daqiiqo ah.
Dadka kale ee deggan Chillan iyo Curico ayaa sheegay in isgaarsiintu hawada ka maqan tahay balse weli ay jiraan biyo socda.
Qaar badan oo ka mid ah mareegaha wararka ee Chile iyo idaacadaha weli lama heli karo.
Magaalada Washington, xoghayaha warfaafinta ee Aqalka Cad Robert Gibbs wuxuu sheegay in Mareykanku uu la socdo xaaladda, isagoo raaciyay: "Waxaan diyaar u nahay inaan caawinno [Chile] saacaddan baahida."
Hay’adda Sahanka dhulka ee Maraykanka (USGS) ayaa sheegtay in dhul gariirku uu ku dhuftay meel qoto dheer oo ku dhow 35km.
Waxa kale oo ay diiwaangelisay siddeed dhul-gariir ka dib, kii ugu weynaa ee 6.9 magnitude ee 0801 GMT.
USGS waxay sheegtay in saamaynta sunaamigu lagu arkay Valparaiso, galbeedka Santiago, iyadoo dhererkeedu yahay 1.69m oo ka sarreeya heerka caadiga ah ee badda.
Mid ka mid ah saxafiga oo la hadlayay telefiishanka qaranka Chile isagoo ku sugan magaalada Temuco oo 600km koonfur ka xigta magaalada Santiago ayaa sheegay in dad badan oo halkaasi ku sugnaa ay ka tageen guryahoodii, iyagoo go’aansaday in ay habeenkii inta ka hartay bannaanka ku hoydaan. Dadka qaar ee wadooyinka taagnaa ayaa ilmeynaya.
Chile waxay aad ugu nugushahay dhulgariir maadaama ay ku taal Badweynta Baasifigga "Rim of Fire", oo ku taal cidhifka taarikada Baasifigga iyo Koonfurta Ameerika.
Dalka Chile waxaa ku dhacay dhulgariirkii ugu weynaa qarnigi 20-aad kadib markii dhulgariir cabirkiisu ahaa 9.5 uu ku dhuftay magaalada Valdivia sanadkii 1960-kii, waxaana ku dhintay 1,655 qof.
Ma joogtaa Chile? Ma la kulantay dhulgariirka? Noo soo dir faallooyinkaaga, sawiradaada iyo muuqaalkaaga. iimayl: [emailka waa la ilaaliyay]
